Κατά τη διάρκεια της 40ής συνεδρίασης της ολομέλειάς της (Στρασβούργο, 15-16 Ιουνίου 2023), στην οποία η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από τον Αντιπρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Κωνσταντίνο Κουσούλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (CEPEJ) ενέκρινε ένα νέο εργαλείο που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τα κράτη να μειώσουν τις εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις, ένα συχνό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλά κράτη και είναι ιδιαίτερα βλαπτικό για το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη εντός ευλόγου χρόνου, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Το εργαλείο αυτό έρχεται ως απάντηση σε αιτήματα πολλών κρατών, τα οποία οδήγησαν τη CEPEJ να εγκρίνει το "Υπόμνημα προβληματισμού σχετικά με την προετοιμασία ενός εργαλείου της CEPEJ για τη μείωση των καθυστερήσεων στις δικαστικές υποθέσεις" που εκπονήθηκε από την ομάδα εργασίας της CEPEJ για τη Διαχείριση του Δικαστικού Χρόνου (CEPEJ-SATURN) τον Δεκέμβριο του 2022 και να συγκροτήσει μια ειδική ομάδα εργασίας που ανέλαβε να προετοιμάσει το εργαλείο για την επόμενη συνεδρίαση της ολομέλειας τον Ιούνιο του 2023.
Η έννοια "backlog" («συσσωρευμένες εκκρεμότητες») αναφέρεται σε εκκρεμείς υποθέσεις του οικείου δικαστηρίου που δεν έχουν επιλυθεί εντός καθορισμένου χρονικού πλαισίου1 . Αυτή η συσσώρευση εκκρεμών υποθέσεων οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως ανεπαρκές νομικό πλαίσιο, ανεπαρκείς δικαστικοί πόροι για την αντιμετώπιση των εισερχόμενων υποθέσεων, ελλείψεις στις πρακτικές διαχείρισης υποθέσεων κ.λπ. Η κατάσταση αυτή είναι προβληματική, διότι οδηγεί σε σημαντικές καθυστερήσεις στις δικαστικές υποθέσεις, αυξάνει το κόστος των δικαστικών διαδικασιών, συμβάλλει στη δημιουργία ανασφάλειας δικαίου και έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αντίληψη που σχηματίζει η κοινή γνώμη για τα δικαστικά συστήματα και την εμπιστοσύνη σε αυτά.
Ακριβώς με σκοπό την αντιμετώπιση αυτής της επιζήμιας δυναμικής, η CEPEJ δημιούργησε το συγκεκριμένο εργαλείο. Κύριος στόχος του είναι να δώσει γενικές κατευθύνσεις για τον εντοπισμό του προβλήματος σε ένα συγκεκριμένο δικαστικό σύστημα και να παράσχει παραδείγματα που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν δράσεις με στόχο την επίλυση των καθυστερήσεων και την πρόληψη των διαδικαστικών καθυστερήσεων στα κράτη μέλη.
Η βήμα προς βήμα μεθοδολογία που έθεσε σε εφαρμογή η CEPEJ σε αυτό το εργαλείο αναλύεται σε τέσσερις στρατηγικές φάσεις:
Πρώτον, ο εντοπισμός των αιτιών των συσσωρεύσεων εκκρεμοτήτων μέσω ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης, η οποία συνδυάζει από κοινού στατιστικά δεδομένα που αφορούν τις δικαστικές υποθέσεις (για παράδειγμα, τον αριθμό εισερχόμενων/επιλυμένων/ εκκρεμών/καθυστερημένων υποθέσεων, την ηλικία των εκκρεμών υποθέσεων, τη διάρκεια της διαδικασίας, τον αριθμό δικαστών κ.λπ.), δείκτες αποτελεσματικότητας της CEPEJ (όπως ποσοστό εκκαθάρισης και χρόνος διάθεσης) και νομική και λειτουργική ανάλυση (για παράδειγμα, το κανονιστικό πλαίσιο και οι διαδικαστικοί κανόνες, η διαθεσιμότητα και η αποτελεσματική χρήση των πόρων, οι δικαστικές πρακτικές και η εσωτερική οργάνωση των εργασιών του δικαστηρίου).
Δεύτερον, η ανάπτυξη συγκεκριμένης και στοχευμένης στρατηγικής, η οποία περιλαμβάνει τον καθορισμό στόχων σε διάφορα επίπεδα (σε επίπεδο δικαστών, σε επίπεδο δικαστηρίων, σε επίπεδο δικαστικού συστήματος στο σύνολό του) και τη λήψη ορισμένων μέτρων που αντιστοιχούν στις αιτίες του προβλήματος που εντοπίστηκαν στο πρώτο στάδιο (μέτρα που μπορούν να αφορούν το νομοθετικό πλαίσιο, την οργάνωση των δικαστικών συστημάτων, τη νομική κατάρτιση, την κατανομή των πόρων, την ψηφιοποίηση των δικαστικών συστημάτων, την αλληλεπίδραση με τους φορείς της δικαιοσύνης, τη διαχείριση των δικαστηρίων και τη διαχείριση των υποθέσεων).
Τρίτον, η δημιουργία ενός τακτικού μηχανισμού επιτήρησης για την παρακολούθηση της εκπλήρωσης των στόχων. Η παρακολούθηση συμβαδίζει με την εφαρμογή της στρατηγικής, με έμφαση στην ποιότητα, την επικαιρότητα και τη συνάφεια των διαφόρων δραστηριοτήτων μείωσης των καθυστερήσεων για μια μελλοντική αποτελεσματική απόδοση των δικαστικών συστημάτων με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν, την ανάλυση της αναμενόμενης ροής υποθέσεων και τις μελλοντικές τάσεις.
Τέλος, η εξασφάλιση βιωσιμότητας για την αποφυγή επανάληψης των καθυστερήσεων στο μέλλον. Αυτό το τελευταίο βήμα περιλαμβάνει τον καθορισμό κατευθύνσεων για τη μελλοντική αποτελεσματική απόδοση των δικαστικών συστημάτων με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν, την ανάλυση της αναμενόμενης ροής υποθέσεων και τις μελλοντικές τάσεις.
Εντοπίζοντας τους τομείς στους οποίους σχηματίζονται εκκρεμείς υποθέσεις, κατανοώντας τα βαθύτερα αίτια και προτείνοντας μέτρα για την αντιμετώπιση των εκκρεμοτήτων σε διάφορα επίπεδα δικαστικών συστημάτων, το εργαλείο προσφέρει προσεγγίσεις που μπορούν να προσαρμοστούν στις ειδικές συνθήκες κάθε δικαστικού συστήματος, αντί για ένα σταθερό σύνολο λύσεων.
Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή αυτού του εργαλείου, συνιστάται η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας της CEPEJ και των εμπειρογνωμόνων της, προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες προσαρμογές και να δημιουργηθούν λύσεις προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες κάθε δικαστικού συστήματος. Η εφαρμογή του θα απαιτήσει επίσης στενή συνεργασία με τα δικαστήρια και τα δικαστικά όργανα για τη δημιουργία, τη δοκιμή και την εφαρμογή λύσεων στα προβλήματα που εντοπίζονται τόσο σε επίπεδο συστήματος όσο και σε τοπικό επίπεδο. Με βάση τις εμπειρίες που θα αποκτηθούν από την πρακτική εφαρμογή του, το εργαλείο προορίζεται να εξελίσσεται, έτσι ώστε να αποτελέσει ένα δυναμικό πόρο που θα επικαιροποιείται αναλόγως.
Το «Εργαλείο Μείωσης των Εκκρεμών Υποθέσεων» (Backlog Reduction Tool) έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της CEPEJ: https://rm.coe.int/cepej-2023-9-backlog-reduction-tool-en/1680aba0a4 . Ήδη έχει ξεκινήσει η μετάφρασή του στην ελληνική γλώσσα, η οποία θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
1 Το χρονικό πλαίσιο είναι ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα (στους νόμους, τους κανονισμούς, τις δικαστικές διαδικασίες ή μεταξύ των δικαστηρίων και των διαδίκων), εντός του οποίου αναμένεται να επιλυθούν οι υποθέσεις. Κάθε δικαστήριο έχει τα δικά του χρονοδιαγράμματα και είναι συνήθως διαφορετικά για τις διαφορετικές κατηγορίες υποθέσεων.